Wetten met verstand - Wanneer afwijking van de letter toch compliant is

In deze editie: Wat als de letterlijke tekst van een wet achterhaald is? Is het nodig om bedrijfsmiddelen in te blijven zetten om alleen maar te voldoen aan een wet of is het mogelijk om met een andere wetsinterpretatie verantwoord daarvan af te wijken? Een pasklaar antwoord hierop bestaat helaas niet. In deze nieuwsbrief wordt wel ingegaan hoe een organisatie deze overweging op verantwoorde wijze kan maken.

Wat als de letterlijke tekst van een wet achterhaald is?

Het interpreteren van wetsartikelen wordt veelal grammaticaal gedaan. In andere woorden, wat is de letterlijke betekenis van dat wetsartikel. In de loop der tijd kan hier discrepantie ontstaan met de werkelijkheid. Het resultaat is dat de letterlijke uitleg van een wet niet meer overeenkomt met de bedoeling of doel (teleologische uitleg) ervan. Wat nu? Gaat de organisatie blijven voldoen aan een wet dat nog wel verplicht is maar geen meerwaarde meer heeft of is het te verantwoorden de bedoeling van die wet na te leven waardoor bedrijfsmiddelen niet meer of elders ingezet kunnen worden?

Weet dat er meerdere vormen van rechtsinterpretatie bestaan waarvan de grammaticale en teleologische er 'slechts' twee van zijn en rechtens toegepast (mogen) worden. Het leidt dan ook allebei naar compliance met die wet. Maar welke optie is het beste? Een pasklaar antwoord is er helaas niet. De volgende stappen maken het mogelijk deze vraag te beantwoorden. Ben je wel bewust dat uiteindelijk een toezichthouder of rechtbank (mocht het zover komen) hierover definitief oordeelt.

Stap 1: Achterhaal de bedoeling van de betreffende wet en relevante wetsartikelen.

Klinkt logisch maar de bedoeling van een wet of specifiek wetsartikel staan niet alleen in de overwegingen van die wet maar ook in onderliggende kamerstukken. Via  is het bijvoorbeeld mogelijk om toegang te krijgen tot alle kamerstukken. Kamerstukken hebben een bepaalde volgordelijkheid en worden veelal als volgt aangeduid: Kamerstuk 12345, xxx, nr. y.

Het kamerstuknummer is het unieke nummer over een wetsvoorstel. Alle onderliggende documenten van een wetsvoorstel zijn met dit kamerstuknummer terug te vinden. Het volgnummer heeft altijd de volgende opbouw.

Nr. 1: Koninklijke boodschap.

Nr. 2: Het wetsvoorstel zelf.

Nr. 3: Memorie van toelichting. Deze is van belang om meer over de bedoeling van de wet te lezen.

Nr. 4: Het advies van de Raad van State over het wetsvoorstel en het rapport van de regering over dit advies.

Nr. 5: Het inhoudelijke rapport van de regering.

Nr. 6 en volgende. Overige stukken zoals Kamervragen, commissieverslagen, etc. Ook in deze stukken kunnen aanvullende overwegingen gedaan zijn om de gehele wettekst of een wetsartikel nader te duiden of uit te leggen.

Stap 2: Inventariseer de letterlijke wettekst

Hiermee beoordeel je waarom die wet of wetsartikel voor je organisatie van toepassing is. Heeft deze wet betrekking op de gehele organisatie of slechts een enkel proces/bedrijfsactiviteit?

Stap 3: Impactanalyse

Voer een (korte) impactanalyse uit. Wat zou het gevolg kunnen zijn om niet meer de letterlijke wettekst aan te houden maar de bedoeling te volgen? Voldoet de organisatie nog aan haar zorgplicht richting medewerkers, klanten of overige belanghebbenden indien niet meer de wettekst gevolgd wordt. Wanneer de organisatie niet meer voldoet aan haar zorgplicht maak dan een belangenafweging. Welk belang heeft de organisatie met het niet meer volgen van de wettekst en weegt dat belang op tegen het geschonden belang van een belanghebbende?

Tip: Zoek ook naar rechterlijke uitspraken gerelateerd aan die wet of dat wetsartikel en analyseer of een rechtbank al eens die wet teleologisch heeft uitgelegd en toegepast. Zo ja, neem deze overwegingen expliciet mee in stap 4.

Stap 4: Omstandigheden van het geval

Zijn er omstandigheden die zich binnen de organisatie hebben voorgedaan of zich voor kunnen doen waardoor in een specifieke situatie de uitkomst van stap 3 wezenlijk anders zou kunnen zijn? Dus dat het belang van een belanghebbende zwaarder gaat wegen dan het organisatiebelang? Zo ja, onder welke omstandigheden zou dit kunnen plaatsvinden? Wanneer uit stap 3 ook relevante rechtspraak is gekomen, neem de rechterlijke overwegingen hierin mee!

Bepaal vervolgens of deze omstandigheden voor jouw organisatie voldoende plausibel is.

Stap 5: Acceptatie

Wanneer de keuze gemaakt kan worden dat het vanuit de organisatie verantwoord is de bedoeling van een wet te gaan volgen, zal dit expliciet geaccepteerd moeten worden door de verantwoordelijke functionaris. Bij voorkeur een directielid.

Stap 6: Rapportage/vastlegging

Stel een rapport op met bovenstaande uitkomsten. Mocht het ooit zover komen dan is dit rapport onderdeel van de bewijsvoering om aan te tonen dat de organisatie zorgvuldig de overwegingen heeft gemaakt.

Stap 7: Periodieke review

Ten slotte, zorg dat (twee)jaarlijks een review plaatsvindt van dit rapport en de inhoudelijke overwegingen. Organisaties, maar ook wetten, veranderen door de tijd waardoor inhoudelijke overwegingen, impact en omstandigheden ook aan deze verandering onderhevig zijn. De uitkomst van deze analyse kan door deze veranderingen wezenlijk anders worden. Stap dan ook niet in de valkuil te denken dat dit een eenmalige activiteit i